Emma van Drongelen omschrijft zichzelf als een natuurliefhebber, observeerder, dromer, verdwaler en verwonderaar. Haar tekeningen bevatten menselijke, dierlijke en natuurlijke elementen en zijn zowel anatomisch en natuurgetrouw als organisch, grillig, mystiek en gelaagd. Het lijkt alsof ze de wereld om haar heen zowel probeert te ontleden als te omhelzen. We stelden Emma van Drongelen vijf vragen over haar werk en leven als kunstenaar.

Kun je jezelf kort voorstellen?

Mezelf voorstellen. Dat is nadenken over de vraag: ‘Wat definieert mij?’. Voor veel mensen is dat naam, leeftijd en beroep, dus laat ik daarmee beginnen: Ik ben Emma van Drongelen, 44 jaar, tekenaar. Naast mijn eigen beroepspraktijk ben ik werkzaam als kunstdocent en coördinator bij de ARTIS-Ateliers in Amsterdam.

Je kunt me ook omschrijven als natuurliefhebber, verzamelaar, observeerder, dromer, verdwaler en verwonderaar. Verder heb ik altijd het gevoel gehad dat ik nergens echt in pas of bij hoor, en eigenlijk bevalt me dat prima. Ik beweeg het liefst tussen alles door; ik ben, denk ik, een schemerdier. En een behoorlijk vrije geest.

Ik ben opgegroeid op het weidse platteland van Oost-Groningen en studeerde (via een kleine omweg: eerst een paar jaar geneeskunde in Leiden) aan de Gerrit Rietveldacademie in Amsterdam, waarna ik begon te werken als kunstenaar en kunstdocent. Sinds kort woon ik samen met mijn dochter in Haarlem.

“Ik beweeg het liefst tussen alles door; ik ben, denk ik, een schemerdier”

Ik teken al zo lang als ik me kan herinneren en kom uit een artistiek gezin. Mijn vader, van beroep plattelandshuisarts, schilderde en beeldhouwde en mijn moeder was ook altijd bezig om dingen te maken, dus dit was dagelijkse kost bij ons thuis.
Ik breng mijn tijd het liefste door in mijn atelier of in het bos.

Hoe omschrijf je jouw kunstpraktijk/werkwijze, of wat maak je en waarom?

Tekenen is voor mij als ademen. Een eerste levensbehoefte. Als ik teken voel ik verbinding; met mezelf diep van binnen en met het grote geheel. Je zou het een vorm van meditatie kunnen noemen. Ik ben in het dagelijks leven best een beetje chaotisch, beweeglijk en een tikje onrustig. Als ik teken, kom ik tot rust, voel ik eenheid, alsof alles even samenvalt. Ik besta even niet, of juist helemáál.

Ik heb een aantal jaren zeer weinig getekend, door een flinke burn-out heb ik jarenlang in de overlevingsstand gestaan, het voelde alsof ik in een kramp zat, waar ik niet uit kon. Het tekenen stond vrijwel stil, ik kon er simpelweg niet bij. Inmiddels gaat het gelukkig weer heel erg goed met mij. Ik heb mijn levensenergie teruggevonden en alles stroomt weer. Ik voel nu pas de impact van het niet hebben kunnen tekenen. Letterlijk alsof me de adem benomen is. Ik heb sinds kort weer een prachtig atelier, in een leegstaand oud psychiatrisch ziekenhuis, naast het bos. Ik ben weer van alles aan het maken en voel dat het bruist van binnen.

“Als ik teken, kom ik tot rust, voel ik eenheid, alsof alles even samenvalt. Ik besta even niet, of juist helemáál”

Ik teken vaak dier- en/of mensfiguren, natuurlijke structuren en elementen. Dit vanuit hele verfijnde en weloverwogen, trefzekere (meestal potlood-)lijnen. Ik maak hele grote, maar ook kleine tekeningen.

In mijn tekeningen is alles verbonden, het kleine en grote geheel, vormen, lijnen. De tekenlijnen vormen een web van ragfijne draden. Hoewel het werk figuratief is, is het niet altijd even duidelijk waar je naar kijkt. Vaste vorm kan ook vloeibaar zijn, stekelig misschien zacht, lieflijk kan venijnig zijn of andersom. Ik hou ervan de kijker in lichte verwarring achter te laten.

Mijn werk bevindt zich altijd op de grens van waar het één overgaat in het ander, het subtiele en onzichtbare snijvlak dat we eigenlijk in alles terugvinden: groei en verval, leven en dood, aantrekken en afstoten, licht en donker, stilstand en beweging, alles en niets.

“Het is niet altijd even duidelijk waar je naar kijkt. Vaste vorm kan ook vloeibaar zijn, stekelig misschien zacht, lieflijk kan venijnig zijn of andersom”

Waarom maak ik dit? Ik denk dat het elke keer een poging is om de essentie van wat leven is aan te raken, om onderdeel te zijn van het grote geheel, te ervaren hoe het is om iets te laten groeien, of woekeren, of vergaan. Ik teken om grip te krijgen op de raadselachtigheid van het leven. Dit blijft natuurlijk een oneindige zoektocht. Maar toch, af en toe kan ik mijn vinger erop leggen en ben ik er heel dichtbij en dat houdt me in beweging.

Als ik teken ga ik naar een hele diepe bewustzijnslaag. Het lukt dan ook niet altijd, ik heb stilte nodig, ruimte, volledig aanwezig zijn. Mijn tekeningen ontstaan vaak vanuit een langzaam proces. Ik kan soms wel jaloers zijn op kunstenaars die in een paar bewegingen een werk op hun doek of papier gooien. Kunstenaars met een enorme productie. Kunstenaars die elk moment van de dag kunst kunnen maken. Aan de andere kant is dit wat helemaal bij mij hoort en past, ik wil het niet anders maken dan op mijn eigen verfijnde, verstilde en langzame manier. Bij mij moet elke lijn precies raak zijn, een doel hebben, ergens heen gaan. Ben ik helemaal aanwezig, dan gaat dat moeiteloos vanzelf. Zo niet, dan wacht de lijn net zo lang tot ik dat wel ben, haha.

“Mijn tekenen is een poging om de essentie van wat leven is aan te raken, om te ervaren hoe het is om iets te laten groeien, of woekeren, of vergaan”

Wat wil je vertellen met je kunst?

Ai, lastige vraag. Ik heb altijd moeite gehad specifieke woorden te geven aan mijn beelden. De woorden dekken namelijk nooit helemaal de lading van de tekeningen.
Dat heeft ook te maken met het mystieke en het sublieme wat me aantrekt. In mijn tekeningen creëer ik vaak een mysterieuze wereld die refereert aan de onze, maar vooral raakt op een onderbewust niveau. Het is als het uitleggen van een droom, niet te doen, eigenlijk. Het niet helemaal weten op rationeel niveau vind ik wel prettig, eigenlijk. Ik denk dat mijn tekeningen eerder raken aan een oeroude, woordenloze taal die we allemaal in ons dragen.

Ik denk dat ik de kijker in aanraking wil laten komen met deze diepere onderlaag. De laag die onze nieuwsgierigheid wekt, maar die ons ook afschrikt. Ik vertel geen afgerond verhaal, maar zet een deurtje open naar de grootsheid van het leven, daar waar tijd en ruimte er niet toe doen, binnenkant buiten is, onverklaarbare dingen vanzelfsprekend worden en andersom.

“In mijn tekeningen creëer ik vaak een mysterieuze wereld die refereert aan de onze, maar vooral raakt op een onderbewust niveau”

Mijn tekeningen lijken in eerste instantie zacht en lieflijk, maar zijn dat niet per se. Net als de natuur, die is ook niet alleen maar mooi en zacht, zelfs vaak heel wreed en hard. Of althans, dat plakken wij erop, de natuur doet gewoon wat ‘ie doet. Ik vind het interessant om de kijker langzaam de tekening in te trekken, dat je pas in tweede instantie ontdekt waar je nou eigenlijk naar kijkt en dat het echt niet allemaal even aanlokkelijk is als het lijkt. Eigenlijk moet je een klein beetje op je hoede zijn als je naar mijn tekeningen kijkt.

Wat inspireert jou?

De natuur is altijd aanwezig in mijn werk. Als mens zijn we geen toeschouwer van deze natuur, maar een onderdeel daarvan. We staan er niet boven, maar zijn een nietig en onlosmakelijk deel van het grote geheel.

Als kind was ik altijd buiten. Ik zat het liefst in bomen, onder struiken, tussen het hoge gras. Eigenlijk is dat niet veranderd! In de natuur voel ik mezelf tot leven komen, mijn zintuigen worden scherper, ik word helderder, aanweziger. Ik houd van de grootsheid, de overweldigende kracht van de natuur, de ruigheid. Ik heb ontzag, respect en bewondering voor de natuur.

Ik ben gefascineerd door hoe wortels, mossen en schimmels groeien. Hoe bergen langzaam keien worden, stenen. Hoe een klein zaadje zich ontpopt tot een grote boom. De enorme levenskracht die in elke levensvorm zit. Hoe water stroomt. Of bloed in je aderen. Hoe microscopisch kleine bouwstenen als cellen en moleculen in ons lichaam zich verhouden tot de macrowereld zoals de opbouw van het heelal. De onzichtbare energie waar dieren op bewegen en navigeren, hetgeen we als mensen helemaal verleerd zijn of waar we in elk geval het contact mee zijn kwijtgeraakt.

“In de natuur voel ik mezelf tot leven komen, mijn zintuigen worden scherper, ik word helderder, aanweziger”

We doen als mens alsof we overal controle over hebben, alsof alles maakbaar is. De natuur laat zien dat dat helemaal niet kan, het dwingt ons tot overgave en in overgave zit leven, écht leven. Met alles d’r op en d’r aan. Dus ook de dood. Het feit dat alles continu verandert, als een altijd voortdurende metamorfose, vind ik geruststellend. Daarom is definiëren wie of wat je bent eigenlijk ook niet mogelijk, omdat het continu verandert. Ook als je er niet meer bent, zal alles waar je uit bestaat overgaan in iets anders. Dat vind ik hoopvol. Of misschien is troostrijk een beter woord.

Ik groeide op in een nogal intellectueel milieu, maar eigenlijk ben ik behoorlijk spiritueel. Aan dat woord kleeft een beetje een vervelende bijsmaak vind ik (of misschien is dat ook door hoe ik ben opgevoed), maar eigenlijk is het vooral het benaderen van het leven vanuit het grote en ruime perspectief, niet de vernauwing waar we snel worden ingetrokken in de moderne maatschappij. Toch vind ik het heel leuk om tussen deze werelden te laveren: de intellectuele, rationele, wetenschappelijke wereld waarin het erom gaat alles te verklaren en analyseren, en de spirituele en meer mystieke wereld, waarin juist de raadselachtigheid leidend is. Uiteindelijk zijn het natuurlijk allemaal verschillende smaakjes van hetzelfde geheel. Ik proef ervan en neem tot me wat ik nodig heb.

“Ik vind het heel leuk om te laveren tussen de intellectuele, wetenschappelijke wereld enerzijds en de spirituele, meer mystieke wereld anderzijds”

Mijn atelier is een combinatie van mijn tekenwerk en mijn verzamelingen uit de natuur. Ik noem deze gevonden objecten ‘treasures of nature’. Ik heb een tekenkamer, een natuurkamer en een expositiekamer. Ik omring mezelf het liefst met alles wat ik vind in het bos: stenen, veren, takken en mossen. Ik kom na een wandeling nooit thuis met lege zakken. Uiteraard vind ik mijn inspiratie ook bij het werk van andere kunstenaars, poëzie en literatuur en filosofie.

Kun je iets vertellen over jouw Amuses?

Een jaar of twee geleden kwam de wolf op in mijn werk. In de periode waarin ik na een zware burn-out weer geleerd had te luisteren naar mijn diepste binnen begon ik, eigenlijk zonder aanleiding, wolven te tekenen. Meestal teken ik dieren die stilstaan, maar deze begonnen te rennen en hielden niet op met rennen. Ik tekende er 100 in totaal op kleine A5-formaat kladblaadjes en hing ze aan mijn muur, als een grote, rennende, golvende en bewegende troep wolven. Ze gaven me op dat moment richting en kracht. Ik denk dat ze staan voor de levensenergie die ik weer terugvond. Sindsdien zijn de wolven niet meer weggeweest.

Een wolf is zo’n prachtig dier, er zit zoveel symboliek aan vast en er zijn vele verhalen over geschreven. De manier waarop wolven samenleven vind ik een voorbeeld voor hoe wij het zouden moeten doen als mensen. Liefdevol, zorgzaam, dragend, respectvol. De wolven voor Amuse zijn getekend op pagina’s van een oude medische encyclopedie uit 1890. De anatomie van de binnenkant loopt over in die van de buitenkant, de tekening trekt aan en stoot af.

“Ik tekende 100 wolven op kleine kladblaadjes en hing ze aan mijn muur, als een grote, rennende, golvende en bewegende troep wolven”

Voor Amuse maakte ik ook een serie handentekeningen. De hand is ook al jarenlang een terugkerend element, ook in mijn grote tekeningen. Ze duiken overal op, achterlangs, onderdoor. Een hand kan iets vastpakken, samenknijpen, aanwijzen, strelen, et cetera. Het is een prachtige drager en heeft eindeloos veel mogelijkheden en houdingen. Met de handen ontstaat een soort eigen taal. De menselijke en dierlijke elementen en de natuurlijke structuren die je in mijn grote tekeningen vindt, komen ook in de kleinere handentekeningen terug.